Hamas’ın 7 Ekim saldırılarından bu yana yapılan röportajlar, analizler ve yorumlardan çıkan temel sonuçlardan biri, hiç kimsenin olaya dair tam bilgiye sahip olmadığıdır. Savaşın sis perdesini temizlemenin zorluğu, savaş alanında olup bitenlerin anlaşılmasını zorlaştıran tek faktör değildir. İsrailliler ile Filistinliler arasındaki çatışmanın yeni biçimi henüz belirgin değil.
Olaylar hâlâ hızla ilerlemektedir. Savaşın yayılmasına ilişkin endişeler de sürüyor. Orta Doğu’da yeni gerçeklikler ortaya çıkıyor, ancak bunların biçimi ve birlikte nasıl çalışacağı bu savaşın bu yılki ve muhtemelen sonrasındaki gidişatına bağlı olacak.
Bu bildiğimiz ve bilmediğimiz birkaç şeyin listesi.
Listenin tam olduğu söylenemez.
Bazıları, 2003’teki Irak işgali sırasında ABD Dışişleri Bakanı Donald Rumsfeld’in “bilinmeyen bilinmeyenler” sözleriyle alay etti. Ancak dünyanın her yerinde olduğu gibi bu tarafta da bilinmeyenler var ve bunların açığa çıkması büyük değişimlere gebe.
bir.
İsraillilerin Gazze’de Hamas ve onun küçük ortağı İslami Cihad’ın gücünü kırmayı amaçlayan askeri operasyonu desteklediği kesindir.
Öfkeleri, 1.400’den fazla kişinin öldürüldüğü ve halen Gazze’de tutulan yaklaşık 240 kişinin rehin alındığı Hamas saldırısının yarattığı şokla daha da artıyor.
7 Ekim saldırıları sırasında Gazze’nin ucundaki Nahal Oz adlı kibutzdan nasıl kaçtığını öğrenmek için emekli İsrail generali Noam Tibon ile görüştüm.
Başarıyla tamamladığı görevi, dışarıda Hamas’ın silahlı adamları dolaşırken, evlerinin oturma odasında saklanan oğlunu, gelinini ve iki torununu kurtarmaktı.
Tibon 62 yaşında emekli olmasına rağmen oldukça fit görünüyor. O günün kaosunda, ölü bir İsrail askerinin tüfeğini ve miğferini alıp, topladığı bir grup askerin başına geçerek, ailesi dahil çok sayıda kişinin hayatını kurtardı.
General açık sözlü yaşlı bir adamdı:
“Gazze acı çekecek… Hiçbir millet, komşu ülkesinin bu şekilde bebek, kadın veya insan kanı akıtmasına izin vermeyecektir. Tıpkı sizin (İngilizlerin) İkinci Dünya Savaşı’nda düşmanlarınızı ezdiği gibi. Bizim de yapmamız gereken budur. Gazze’de merhamete yer yok.” “
“Peki?” diye soruyorum, “öldürülen masum Filistinli sivillere ne olacak?”
“Maalesef oluyor. Zor bir komşuyla yaşıyoruz ve hayatta kalmak zorundayız… Dayanıklı olmak zorundayız. Başka seçeneğimiz yok.”
Pek çok İsrailli, Hamas’ın eylemleri sonucunda Filistinli sivillerin öldürüldüğü yönünde generalin görüşünü paylaşıyor.
2.
İsrail’in Hamas’a saldırısının korkunç bir katliama yol açtığı da açık.
Gazze’nin Hamas yönetimindeki sağlık bakanlığına göre, yüzde 65’i kadın ve çocuk olmak üzere 10 binden fazla Filistinli öldü.
Öldürülen adamlardan kaçının sivil olduğu ve kaçının Hamas veya İslami Cihad için savaştığı belli değil.
ABD Lideri Joe Biden ve İsrailliler bakanlığın açıkladığı rakamlara şüpheyle yaklaşıyor. Ancak Filistinlilerin geçmiş çatışmalarda açıkladığı ölüm ve yaralı istatistikleri, uluslararası kuruluşlar tarafından gerçek olarak kabul edildi.
Acı verici bir dönüm noktası hızla yaklaşıyor. Rusya’nın 21 ay önce Ukrayna’ya karşı başlattığı topyekün kuşatmada Birleşmiş Milletler’e (BM) göre 9 bin 700 sivil hayatını kaybetti.
Ölen Filistinlilerin bir kısmının Hamas üyesi olması gerekiyor. Ancak yüzde 10 gibi gerçekçi olmayan yüksek bir oranla bile bu, İsrail’in yalnızca bir ayda, Rusya’nın Şubat 2022’den bu yana Ukrayna’da öldürdüğü kadar Filistinli sivili öldürdüğü anlamına geliyor.
(BM, Ukrayna’ya ilişkin verilerinin eksik olduğunu ve öldürülen sivillerin gerçek sayısının muhtemelen daha yüksek olduğunu söylüyor; Gazze’de ise birçok Filistinlinin enkaz altında mahsur kaldığına inanıldığından ölü sayısının muhtemelen daha yüksek olduğunu söylüyor.)
BM insan hakları ofisi, İsrail’in hava saldırılarında ölen ve yaralananların sayısının o kadar yüksek olduğunu açıkladı ki, bu durum, saldırıların orantısız olduğu ve bir savaş hatası olarak görülebileceği yönünde ciddi endişelere yol açtı.
Hamas saldırısının ilk günlerinden itibaren Lider Biden, İsrail’in Hamas’ı devirmek için askeri güç kullanma kararını destekledi. Ancak bunun “doğru şekilde” yapılması gerektiğini de sözlerine ekledi. İsrail’in sivilleri koruyan savaş yasalarına uyması gerektiğini söyledi.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken Tel Aviv’i ziyaret etti. Ayrılmadan önce, “Filistinli bir kız veya erkek çocuğunun yıkılan bir binanın enkazından çıkarıldığını gördüğümde, sanki İsrail’den veya başka bir yerden gelmiş bir çocuk görmüş gibi sarsılıyorum.”
Son 30 yıldır İsrail’in savaşlarını haber yapıyorum. ABD yönetiminin açıkça İsrail’in savaş maddelerine uyması gerektiğini söylediği başka bir örneği hatırlamıyorum. Blinken’in ziyareti, İsrail’in Biden’ın tavsiyesine uymadığına inandığının bir işareti olabilir.
3.
Kesin olarak bildiğimiz bir diğer şey ise İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun büyük baskı altında olduğu.
Güvenlik ve askeri liderlerinin aksine, İsrail’in sınır topluluklarını 7 Ekim’deki saldırılara karşı savunmasız bırakan feci yanlış anlamalar zincirinin sorumluluğunu üstlenmedi.
Geçtiğimiz pazar, 29 Ekim, istihbarat teşkilatlarını suçlayan tweet’i tepkiyle karşılandı. Netanyahu açıklamayı sildi ve özür diledi.
Eski bir barış müzakerecisi, Shin Bet’in (İsrail’in iç istihbarat teşkilatı) eski lideri ve teknoloji girişimcisi olan üç İsrailli, DışişleriDergide Netanyahu’nun savaşın ve sonrasının parçası olmaması gerektiğini belirten bir yazı yazdı.
İsrail Başbakanı’nın sadık destekçileri var ancak İsrail’in askeri ve güvenlik teşkilatındaki önde gelen isimlerin güvenini kaybetmiş durumda.
Ailesini Nahal Oz kibutzundan kurtaran emekli general Noam Tibon, Netanyahu’yu 1940’ta istifaya zorlandıktan sonra yerine Winston Churchill’in geçtiği İngiltere Başbakanı Neville Chamberlain’e benzetiyor.
Tibon bana “Bu, İsrail devletinin tarihindeki en büyük kusurdur” dedi. Bu askeri bir başarısızlıktı. Bu bir istihbarat hatasıydı. Bu da hükümetin başarısızlığıydı… Aslında bunun sorumlusu ve tek hatası Başbakan Binyamin Netanyahu’dur… İsrail tarihindeki en büyük başarısızlığın sorumlusudur.” diyor.
4.
Eski statükonun başarısızlığa uğradığı da açık. Tatsız ve tehlikeliydi ama acımasızca tanıdık bir istikrarı vardı. Netanyahu, 2005’teki Filistin ayaklanmasının ardından ortaya çıkan bu döngünün sonsuza kadar devam edebileceğine inanıyordu. Bu, Filistinliler ve İsrailliler dahil, ilgili tüm taraflar için tehlikeli bir yanılsamaydı.
Hakim görüş, Filistinlilerin artık İsrail için bir tehdit oluşturmadığı yönündeydi. Bunun yerine yönetilmesi gereken bir sorun olarak görülüyorlardı. Bunu yapmak için ellerinde sopa, havuç gibi araçlar ve eski “böl ve yönet taktiği” vardı.
1996-1999 ortalarında iktidara gelmesinin ardından 2009’dan bu yana çoğunlukla başbakan olan Netanyahu, sürekli olarak İsrail’in barış yapabileceği bir ortağı olmadığını savundu.
Potansiyel vardı. Hamas’ın ana rakibi Filistin Yönetimi son derece sorunlu bir yapı ve destekçilerinin çoğu, başkan Mahmud Abbas’ın istifa etmesi gerektiğini düşünüyor. Ancak yönetim 1990’lı yıllarda İsrail’in yanında bir Filistin devleti kurma fikrini kabul etti.
Netanyahu’ya göre “böl ve yönet”, Filistin yönetimine rağmen Hamas’ın Gazze’de güçlenmesine izin vermek anlamına geliyordu.
İsrail’in en uzun süre görevde kalan başbakanı kamuoyunda söyledikleri konusunda dikkatli olsa da, yıllar içindeki eylemleri Filistinlilerin bağımsız bir devlet kurmalarına izin vermek istemediğini gösterdi. Bu süreçte İsrailli sağcıların Yahudilere ait olduğuna inandığı Doğu Kudüs dahil Batı Şeria’daki bazı topraklardan vazgeçmek zorunda kalacak.
Netanyahu’nun açıklamaları zaman zaman kamuoyuna sızıyor. 2019’da bazı İsrail kaynakları, Likud partisi milletvekillerine, Filistin devletine karşı çıkmaları halinde çoğunluğu Katar tarafından sağlanan paranın Gazze’ye ulaşmasına izin vermeleri gerektiğini söylediğini bildirdi.
Onlara Gazze’deki Hamas ile Batı Şeria’daki Filistin Yönetimi arasındaki uçurumun derinleşmesinin bir devlet kurmayı imkansız hale getireceğini söyledi.
5.
Amerikalıların desteklediği İsrail’in, Hamas’ın iktidarda kalacağı bir anlaşmaya tolerans göstermeyeceği açıktır. Bu durumda daha fazla kan döküleceği kesindir. Bu aynı zamanda bunların yerini ne veya kimin alacağı gibi bugüne kadar cevaplanmamış büyük soruları da gündeme getiriyor.
Araplar ve Yahudiler arasında Ürdün Nehri’nin ortasındaki ve Akdeniz’deki toprakların kontrolü konusunda yaşanan çatışma 100 yılı aşkın süredir devam ediyor. Uzun ve kanlı tarihten alınacak derslerden biri de hiçbir zaman askeri çözümün olmayacağıdır.
1990’lı yıllarda, İsrail’in yanında başkenti Doğu Kudüs olan bir Filistin devleti kurarak çatışmayı sona erdirmek amacıyla Oslo barış süreci yürütüldü.
Yıllarca kesintiye uğrayan müzakerelerin ardından bu süreci canlandırmak için son girişim Obama yönetimi sırasında yapıldı. On yıl önce başarısızlıkla sonuçlanan çatışmanın yeniden başlamasına izin verildi.
Başkan Biden ve diğer pek çok kişinin söylediği gibi, daha fazla savaşı önlemenin tek yolu İsrail’in yanında bir Filistin devleti kurmaktır. Ancak her iki partinin mevcut liderleriyle bu mümkün olmayacak. Hem İsrailli hem de Filistinli aşırıcılar, 1990’lardan bu yana yaptıkları gibi, bu fikri baltalamak için ellerinden geleni yapacaklar. Bazıları Rab’bin iradesini takip ettiklerine inandıkları için onları laik bir uzlaşmaya ikna etmek imkansız hale geliyor.
Ancak bu savaş, köklü önyargıları kırmaya ve iki devletli çözüm fikrini uygulanabilir kılmaya yetecek kadar şok yaratmazsa, hiçbir şey yaratamaz. Çatışmayı sona erdirmenin karşılıklı olarak kabul edilebilir bir yolu olmadığında, daha fazla nesil Filistinli ve İsrailli daha fazla savaşa mahkum edilecek.
